در دین شریف اسلام در مورد جمیع مسائل زندگی انسان، حتی ریزترین آن ها، دستورالعمل هایی ذکر شده است تا مبادا انسان نسبت به مسئله ای بی پاسخ و یا بدون راه بماند. اهل بیت علیهم السلام که قرآن ناطق هستند، مبیّن احکام و آداب دین اسلام می باشند. امام کاظم علیه السلام در باب آداب قرآن سخنان گهرباری فرموده اند که در اینجا به ذکر پاره ای از آنان می پردازیم.

1- صداى زیبا و حزن‏ آور
عالم بزرگوار شیخ مفید (ره) مى‏نویسد:” آن حضرت دانشمندترین مردم زمانه اش بود و بیش از همه حافظ  كتاب الهى و خوش‏ صداترین آنان در قرائت قرآن بود. هنگام قرائت، آهسته و حزن‏آور مى‏خواند و مى‏گریست و شنوندگان هم گریه مى‏كردند، اهل مدینه او را « زین المجتهدین‏» مى‏نامیدند.” (1)

در روایتى دیگر آمده است: ( و كانت قراته حزنا)؛ قرائت آن ‏حضرت حزن‏آور بود. (2)

امام کاظم علیه السلام  به ابرهه مسیحى فرمود:« با كتاب خودت چقدر آشنایى؟ پاسخ ‏داد: به متن و تاویل آن آگاهم. هشام مى‏گوید: حضرت كاظم (ع) شروع كرد به قرائت ‏انجیل، آنگاه ابرهه گفت:« حضرت مسیح این ‏چنین مى‏خواند و جز او هیچ كسى چنین‏ نخوانده است و از پنجاه سال پیش تا كنون در جستجوى چنین شخصیتى بودم.‏» و دراین هنگام، ابرهه توسط امام مسلمان شد. (3)

2- ترتیل
ترتیل یعنى حروف كاملاً  ادا و بیان و وقوف رعایت گردد. حضرت كاظم (ع) مى‏فرماید: از پیامبراكرم درباره معناى « و رتل القرآن ‏ترتیلا.»( مزمل/ 4) پرسیدند، در پاسخ فرمود: ” بینه تبیانا ولا تنثره نثرالرهل ولا تهذه هذا الشعر، قفوا عند عجائبه و حركوا به القلوب ولا یكون هم احدكم آخرالسوره. (4) ؛ قرآن را واضح و كاملا روشن ‏بیان كن و حروفش را مانند رمل و شن‏هایى كه باد یكباره مى‏پاشد بر روى هم نریز و آن را مانند شعرخوانى پشت ‏سر هم و با شتاب مخوان، وقتی به شگفتی هاى قرآن رسیدی؛ ‏بایستید و دلها را با آن تكان دهید و همت و نظر شما رسیدن به آخر سوره ‏نباشد، ( یعنى به كیفیت ‏بپردازید نه به كمیت.) (5)

3- ارج نهادن به حاملان قرآن
آن حضرت در حدیثى از جد بزرگوارش نقل مى‏فرماید: خداى تعالى بخشنده است و جود و بخشش را دوست دارد و كارهاى عالى را دوست مى‏دارد و از كارهاى پست ناخرسند است. بزرگداشت ‏سه گروه از احترام به جلال الهى است:الف- ریش سفید مسلمان.

ب- امام عادل.

ج- آن كسى كه حامل و تسلیم قرآن كریم است، ‏به گونه‏اى كه نه اهل غُلو است و نه از بار تكالیفش شانه خالى مى‏كند. (6)

4- اهداى ثواب قرائت ‏به معصومین علیهم السلام
على بن ‏مغیره به امام كاظم (ع) مى‏گوید: پدرم از جد شما پرسید آیا رواست ‏شبى یك ختم قرآن بخوانم؟جد شما فرمود: هر شب. دوباره پرسید: آیا در ماه رمضان هم؟ جدّ شما فرمود: در ماه رمضان نیز.

و برنامه پدرم این بود كه در ماه رمضان چهل بار قرآن را ختم مى‏كرد؛ و من نیز بیشتر از  پدرم  قرآن مى‏خوانم و گاهى كمتر از پدرم، كم و زیادیش بستگى دارد ‏به اندازه فرصت و فراغت و یا  كار و سرگرمى و نشاط  و بیماریم و هنگام عید فطر، قرآن هایى كه را که خوانده ام، یك ختمش را براى رسول اكرم (ص)، یكى براى‏ على (ع)، یكى براى فاطمه (ع) و همچنین براى هر كدام از امامان هدیه می کنم. و از هنگامى كه خدا این بینش و حال را به من‏ عنایت كرده است و در سلك پیروان شما قرار گرفته‏ام، ثواب یک ختم را نیز به شما هدیه می کنم. آیا براى خودم نیز پاداشى هست؟ حضرت فرمود: پاداش تو آن است كه در قیامت ‏با آنها هستى، گفتم الله‏اكبر، آیا چنین اجرى دارم؟ حضرت سه بار فرمود: بله. (7)

شیعه و قرائت قرآن
حضرت كاظم به مردى فرمود: آیا دوست دارى در دنیا بمانى؟ پاسخ داد: بله. امام پرسید: براى چه؟ گفت: به خاطر قرائت قل هو الله احد، آنگاه حضرت سکوت کرد و پس از زمانى فرمود: اى حفص! هر كس از دوستان و شیعیان ما بمیرد و قرآن را خوب نداند، در عالم برزخ آموزش داده مى‏شود تا خدا به واسطه آن درجه و مقامش ‏را بالا ببرد زیرا درجات بهشت‏ به قدر آیه‏هاى قرآن كریم است. به قارى گفته ‏مى‏شود: بخوان و بالا برو پس او مى‏خواند و بالا می رود.حفص گوید: در عمرم كسى را كه بیشتر از امام كاظم (ع) خدا ترس و به رحمت ‏حق ‏امیدوار باشد ندیدم  و قرآن خواندنش همراه با حزن بود و گویا هنگام قرائت ‏به شخصى‏ خطاب مى‏كند. (8)

پرهیز از بحث هاى بى‏ فایده
همچنان كه امروزه، پرداختن به طرح و حل بسیارى از معماهاى قرآنى، وقت‏ گیر، كم ‏فایده و مایه غفلت از اهداف اصلى قرآن كریم است، در گذشته نیز مباحثى‏ چون مخلوق بودن یا قدیم بودن قرآن، به صورت مشكلى جنجالى درآمده بود و مایه درگیرى و خونریزى‏ ها و اتلاف وقت و… مى‏شد. هنگامى كه به امام كاظم (ع) گفته شد که مردم در باره بعضی مسائل قرآن اختلاف دارند تا آنجا که برخى ‏قرآن را مخلوق و بعضى غیر مخلوق مى‏دانند، فرمود: من آنچه را آنان مى‏گویند، نمى‏گویم ولى مى‏گویم:« انه كلام الله‏» قرآن سخن خداست. (9)این روش و منش ‏باید سرمشق امروز و همیشه ما باشد، كه از مباحث نظرى بى ‏فایده و مشكل‏آفرین ‏بپرهیزیم.

عنایت ‏به تفسیر قرآن
سزاوار است كه قارى به معنى و تفسیر هم توجه نماید، در فرمایشات امام كاظم (ع) مواردى از تفسیر آیات بیان شده است، مثلا « توبه نصوح‏» در آیه‏« یا ایها الذین آمنوا توبوا الى الله توبة نصوحا» ( تحریم/‏77)  را چنین تفسیرمى‏فرماید:” بنده به درگاه خدا توبه مى‏كند و دیگر برنمى‏گردد و توبه نمى‏شكند و به راستى كه محبوب ترین بندگان خدا در پیشگاه حق، فریب خوردگان ‏توبه ‏كننده‏اند.” (10) تفسیر واژه‏هاى مشكل

در تفسیر«الذین هم عن صلاتهم ساهون‏» (ماعون/5) سهو در نماز را تضییع‏ نماز مى‏داند. (11) و یا در تفسیر «الله الصمد» (توحید/ 2)  مى‏فرماید:« الصمد الذى ‏لا جوف له‏» (12)؛ صمد كسى است كه تو خالى نیست؛ بدیهى است كه اجسام همه ‏تو خالى و داراى هسته مركزى و پروتون هستند، و طبق این تفسیر صمد یعنى غیرمادى و غیر جسم.

بیان مصداق و مورد آیه
شان نزول و یا روشن‏ترین مصداق هاى برخى آیات، در سخنان امام بیان شده ‏است؛ مثل مصداق «ماء معین‏» كه منظور از آن غیبت امام زمان (عج) است. در این آیه از انسان سؤال شده:« قل ارء یتم ان اصبح ماوكم غوراً فمن ‏یاتیكم بماء معین.‏» (ملك/30)؛ بگو: به من خبر دهید، اگر آب شما فرو رود، چه كسى آب روان برایتان خواهد آورد؟و در توضیح « فجار» در آیه« كلا ان كتاب الفجار لفى سجین.‏»(مطففین/ 8) مى‏فرماید: ” بد كاران و فاجران كسانى هستند كه در حق ائمه علیهم السلام  نافرمانى و برآنان قلدرى كردند. (13) گفتنى است كه بیشترین تفسیرهاى آن بزرگوار در شرح‏ آیه‏هایى است كه در اثبات امامت و رهبرى و یا بیزارى و مذمت منحرفان از امامت ‏نازل شده است.

در معرفى مهم ‏ترین مصداق منافقان، كسانى را نشان مى‏دهد كه به ولایت ‏حضرت‏ على(ع) ایمان نمى‏آوردند، قرآن كریم مى‏فرماید:« هنگامى كه منافقان نزد تو آیند مى‏گویند: ما شهادت مى‏دهیم كه یقیناً تو رسول خدایى‏. خداوند مى‏داند كه تو رسول او هستى، ولى خداوند شهادت مى‏دهد كه منافقان دروغگو هستند…» (منافقون/13)

این به خاطرآن است كه نخست ایمان آوردند سپس كافر شدند. از این‏ رو بر دل هاى آنان مُهر نهاده شده و حقیقت را درك نمى‏كنند. امام (ع) مى‏فرماید: منظور منافقانى هستند كه ‏نخست به رسالت پیامبر(ص) ایمان آوردند و سپس به ولایت ‏حضرت على(ع) وصى آن‏ حضرت كفر ورزیدند.

ثواب تلاوت

در سخنان امام کاظم علیه السلام ثواب و آثار تلاوت بسیارى ‏از آیه‏ها و سوره‏ها بیان شده كه نمونه‏هایى را مرور مى‏كنیم:

1- هر گاه از چیزى ترسیدى صد آیه از هر جاى قرآن كه خواستى، بخوان، آنگاه ‏سه بار بگو: اللهم اكشف عنى البلاء. (14)

2- نسیم رحمت الهى در هر روز جمعه هزار بار مى‏وزد، و به هر بنده‏اى هر چه از خدا بخواهد مى‏دهد پس هر كه بعد از عصر جمعه صد بار سوره قدر را بخواند، خداوند آن هزار رحمت و همانند آن را به او مى‏بخشد. (15)

 
پى‏ نوشت‏ها:
1- ارشاد مفید، ص 235/ بحارالانوار، ج 48، ص 102.2- كافى، ج 2، ص‏606، به نقل از مسند الامام الكاظم (ع)، ج 2، ص 11.

3- بحارالانوار، ج 48، ص 104.

4- بحارالانوار، ج‏76، ص‏63/ مسند الامام الكاظم(ع)، ج 2، ص 44.

5- مسند الامام الكاظم(ع)، ص 44، نقل از بحارالانوار، ج 92، ص 215.

6- بحارالانوار، ج 92، ص 184.

7- كافى، ج 2، ص 418/ مسند الامام الكاظم (ع)، ج 2، ص 98.

8- همان، ص‏606.

9- توحید صدوق، ص 224/ مسند الامام الكاظم(ع)، ج 2، ص‏7.

10- تفسیر نورالثقلین، ج 5، ص 374/ مسند الامام الكاظم (ع)، ج 2، ص 42، با اندكى تفاوت.

11- مسند الامام الكاظم (ع)، ج 2، ص‏47.

12- مسند الامام الكاظم (ع)، ج 2، ص 48.

13- مناقب ابن شهرآشوب، ج 2، ص 352، نقل از مسند الامام الكاظم(ع)، ج 2، ص‏46.

14- مناقب ابن شهرآشوب، ج 1، ص‏559، نقل از مسند الامام الكاظم (ع)، ص 41.

15- ثواب الاعمال، ص‏157، نقل از مسند الامام الكاظم(ع)، ج 2، ص 11.